| مهاجرت و مهاجرت بازگشتی نخبگان علمی: تاملی بر آیین‌نامه‌ها و سازوکارهای معطوف به جذب و نگهداشت نخبگان علمی |
| کد مقاله : 1017-CONGRESS |
| نویسندگان |
|
مهتاب پورآتشی *، اصغر زمانی عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی |
| چکیده مقاله |
| زمینه تربیت استعدادهای برتر و سرمایه‌های انسانی متعهد و متخصص و فراهم نمودن زمینه جذب، نگهداشت، بکارگیری و شکوفایی و اثرگذاری نخبگان یکی از مهمترین راهبردهای ترسیم شده در اسناد بالادستی کشور مانند سند چشم‌انداز 1404 و نقشه جامع علمی کشور است. از سوی دیگر، مهاجرت‌های بین‌المللی و به خارج از کشور یک مساله جهانی است و مساله مهاجرت بطور اعم و مهاجرت نخبگان علمی به کشوری دیگر بطوراخص، کم‌وبیش در همه ادوار وجود داشته است. اما مساله آنست که مهاجرت دانشگاهیان و نخبگان علمی می‌تواند پیامد را به همراه داشته باشد که کشور را به سمت توسعه نیافتگی سوق داده و شکاف آن را با کشورهای توسعه یافته عمیق‌تر کند. لذا، از آنجا که سرمایه انسانی از اصلی ترین عوامل رشد، توسعه و پیشرفت کشورها است؛ موضوع مهاجرت و مهاجرت بازگشتی نخبگان علمی همواره یکی از مهمترین مسائل بحث‌برانگیز کشورها و سیاستگزاران بسیاری از کشورها و از جمله ایران می‌باشد. بر همین اساس، آیین‌نامه‌ها و اسناد راهبردی در راستای نگهداشت و مهاجرت معکوس نخبگان علمی تدوین شده است. این مطالعه آیین‌نامه‌های مربوطه را مورد بررسی قرار می‌دهد. روش مقاله حاضر به صورت توصیفی و تحلیلی به رشته تحریر درآمده است و اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعه و تحلیل دقیق ادبیات نظری به روش اسنادی و با تحلیل آیین نامه ها و شیوه نامه های مرتبط با نخبگان و نگهداشت و بکارگیری نخبگان علمی گرد-آوری شد. همچنین، از با جستجوی کلیدواژگان مهاجرت، مهاجرت نخبگان و مهاجرت بازگشتی استفاده گردید. یافته‌ها جذب و نگهداشت نخبگان علمی به سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و اقدامات اجرایی مسئولان امر نیازمند است. در این راستا، آیین‌نامه های مختلفی تصویب شده است. برخی از مهمترین نکات قابل توجه در هریک از آیین‌نامه‌ها به شرح زیر می باشد: مصوبه راهکارهای جذب، نگهداشت، تعامل موثر و بازگشت نخبگان(1400) ماده 3- دانشگاهها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی و همچنین موسسات آموزشی و پژوهشی وابسته به دستگاه‌های اجرایی می توانند اعضای هیات علمی ایرانی که در دانشگاه‌های برتر دنیا مشغول فعالیت هستند و پس از طی مراحل قانونی جذب بعنوان عضو هیات علمی پذیرفته شده‌اند را با تایید هیات ممیزه خود با حداقل همان درجه علمی مشابه دانشگاه مبدا استخدام نمایند. ماده 5- به منظور ارتقای جذب نخبگان در دستگاه‌های اجرایی و بخش خصوصی: دولت موظف است به گونه‌ای برنامه‌ریزی نماید که سهم سرمایه انسانی استعداد برتر و نخبه در دستگاه‌های اجرایی کشور ارتقا یابد. دولت کارفرمایان بخش خصوصی برای هرگونه همکاری در طرح‌های بنیاد ملی نخبگان و با بهره‌گیری از سرمایه انسانی استعداد برتر و نخبه کشور، حمایت ویژه به‌عمل آورد. آیین‌نامه جذب و نگهداری سرمایه انسانی استعداد برتر و نخبه در دستگاه‌های اجرایی (1400) ماده 4 – دستگاه‌های اجرایی مجازند بر اساس سهمیه‌ای که با بنیاد به‌طور سالانه تعیین و توافق می‌کنند، با تأیید سازمان در چهارچوب منابع مصوب سالیانه و با رعایت قوانین و مقررات استخدامی مربوط نسبت به جذب و به کارگیری مشمولین این آیین نامه اقدام نمایند. ماده 8 - متقاضیان جذب و استخدام وفق این آیین‌نامه چنانچه بتوانند با موفقیت آزمون عمومی، اختصاصی و گزینش را طی کنند، دستگاه‌های اجرایی موظفند تمهیدات لازم برای تصدی پست ثابت در مشاغل حاکمیتی و رسمی شدن برای آنها را فراهم کنند. آیین‌نامه حمایت از نخبگان ایرانی (1401) ماده۴ـ به‌منظور ارتقای مشارکت نخبگان در توسعه علم و فناوری و حل چالش-های فناورانه ملی و جذب در بنگاه‌های اقتصادی کشور، طرح اشتغال (۱۰۰۰) نخبه در سال اجرا می‌شود. ماده۱۱ـ وزارتین موظف هستند با همکاری بنیاد و سازمان اداری و استخدامی کشور سالانه معادل بیست درصد از ظرفیت جذب اعضای هیئت علمی خود در دانشگاه و همچنین مؤسسات پژوهشی وابسته به دستگاه های اجرایی را به نخبگان اختصاص دهند. ماده۱۲ـ به منظور جذب و نگهداشت نخبگان و استفاده بهینه از ظرفیت علمی و فناوری فارغ التحصیلان دوره‌های دکتری مورد تأیید وزارتین، بنیاد و وزارتین موظفند نسبت به اشتغال حداقل (۱۰۰۰) نفر از محققان پسا دکترا بر اساس آیین-نامه مصوب شورای‌عالی علوم، تحقیقات و فناوری اقدام نمایند. علاوه بر این، بنیاد ملی نخبگان از نهادهای اثرگذار در شناسایی استعدادها و نخبگان علمی و هدایت آنان در مسیر پیشرفت است و از مهمترین اهداف بنیاد ملی نخبگان تلاش برای حفظ نیروهای توانمند و نخبه در سراسر کشور می باشد. بدین‌ترتیب، طرح‌ها و برنامههای حمایتی برای نگهداشت استعدادهای برتر و نخبگان را برنامه‌ریزی و اجرا می نماید. تسهیلات جذب در موسسات علمی که با عنوان طرح شهید دکتر شهریاری مطرح شده است، از جمله این برنامه‌هاست. بدین منظور، بنیاد ملی نخبگان با هدف کمک به جذب دانشآموختگان برتر دوره دکتری تخصصی به عنوان «عضو هیئت‌علمی» در دانشگاهها و پژوهشگاه‌های کشور، به شناسایی مشمولان این تسهیل، بر اساس آخرین مدرک تحصیلی، امتیاز حاصل از فعالیت‌های نخبگانی و تأیید کارگروه تخصصی می‌پردازد. جذب نخبگان در دستگاه‌های اجرایی از دیگر برنامههای بنیاد ملی نخبگان جهت حفظ و نگهداشت نخبگان علمی می‌باشد که بدین‌منظور، معرفی تعدادی از نخبگان و مستعدان برتر به کانون‌های ارزیابی جهت ارزیابی شایستگی‌های شغلی عمومی ایشان، و معرفی تعدادی از نخبگان به سازمان اداری و استخدامی و پیگیری برای اختصاص شناسه به این افراد برای جذب در دستگاه‌های اجرایی صورت گرفته است. نتیجه‌گیری و پیشنهادها دستیابی به پیشرفت کشور و نیل به مرجعیت علمی مستلزم وجود و انباشت سرمایه انسانی نخبه است. نکته ای که نباید از نظر دور بماند، بحث مهاجرت نخبگان علمی به خارج از کشور است که می‌تواند پیامدهای منفی برای کشور بجا بگذارد. نخبگان علمی به‌عنوان برجسته‌ترین دانشجویان و دانشآموختگان اگر مورد پشتیبانی قرار نگیرند یا دچار سرخوردگی و افسردگی می‌شوند و کشور با پدیده فرار مغزها این گروه علمی مواجه خواهد شد. بنابراین، مدیریت هدفمند گردش نخبگان، پیشگیری از خروج نخبگان از چرخه خدمت به جامعه و مهاجرت بازگشتی نخبگان دانشگاهی موضوع مهمی است که در سند راهبردی کشور در امور نخبگان نیز بدان تاکید شده است و لازم است سیاستگذاری و برنامه‌ریزی‌های دقیق و مناسبی برای این امر صورت پذیرد. براین اساس، فراهم نمودن الزامات اجرایی برای بهره‌مندی از ظرفیت نخبگان علمی در سطوح مدیریتی کشور موضوع مهمی است که به عزم جدی وپیگیری مستمر نیاز دارد تا بتوان مهاجرت بازگشتی نخبگان را به خوبی پیش برد و از ظرفیت علمی و دانش و توانمندی نخبگان بازگشته به کشور در راستای توسعه کشور بهره برد. |
| کلیدواژه ها |
| نخبگان علمی، مهاجرت، مهاجرت بازگشتی، آیین نامه حمایت از نخبگان ایرانی |
| وضعیت: پذیرفته شده |