دکتر صفایی مقدم: حل بحران مهاجرت نخبگان علمی ایران ، کشور را در مسیر درست توسعه قرار می دهد

 دکتر مسعود صفایی مقدم استاد دانشگاه شهید چمران اهواز و دبیر علمی همایش مهاجرت تخبگان علمی ایران با اشاره به برگزاری همایش « مهاجرت نخبگان علمی ایران» از سوی انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فنّاوری گفت: مهاجرت یک پدیده تاریخی است که همواره در همه دنیا جاری بوده و کشور ما هم از این قاعده مستثنی نبوده است. اما روند تصاعدی و رشد انفجاری و بی سابقه مهاجرت نخبگان علمی ایران همه آگاهان و دلسوزانی که دل در گرو ایران عزیز دارند را به شدت نگران کرده است.

 وی اظهار کرد: امروزه برکسی پوشیده نیست که سرمایه های واقعی هر جامعه سرمایه های انسانی آن جامعه است و نخبگان علمی. با کمال تاسف باید تاکید کرد که شرایط فعلی ایران از این نظر بحرانی است و لازم است همه آگاهان و دلسوزان، و بخصوص دانشگاهیان، دست در دست هم نهند و برای این که یک مواجهه منطقی و درست با این مشکل اساسی صورت گیرد در درجه نخست موضوع را مورد کالبدشکافی دقیق قرار دهند. از این رو انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری بنا به مسئولیت علمی و اجتماعی خود و با درک حساسیت موضوع و حساسیت شرایط کشور، به برگزاری این همایش اقدام کرده است.

این استاد دانشگاه گفت: روند انفجاری و بی سابقه مهاجرت نخبگان علمی ایران، باعث شده این موضوع به یک موضوع فوق حساس تبدیل شود. از طرف دیگر، شرایط کشور هم از جنبه های مختلف به سطح بسیار بالایی از حساسیت رسیده است. سطح بالای مشکلات جامعه و روند افزایشی آن به گونه ای است که بیم آن می رود از آستانه تحمل پذیری مردم سبقت جوید. بنابراین انجمن بر اساس مسئولیت اجتماعی خود و برای کمک به حل مشکلات در صدد است که این معضل اساسی مهاجرت نخبگان که در صورت حل و فصل درست آن می تواند به حل دیگر مشکلات هم مدد برساند با بهره گیری از دانش و تجربه گرانبهای اساتید دانشگاهها و سایر موسسات آموزشی و پژوهشی به گونه ای ریشه ای مورد بررسی و پژوهش قرار دهد. پس حل بحران مهاجرت نخبگان علمی ایران می تواند ما را برخوردار از دانش و تجربه عمیق خود این نخبگان جوان نموده و کشور را در مسیر درست توسعه قرار دهد.

دکتر صفایی مقدم افزود: مهاجرت نخبگان از منظرهای مختلف قابل مطالعه است زیرا موضوعی است پیچیده که دارای ابعاد متفاوتی است. مهاجرت دارای جنبه های علمی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و همینطور جنبه اخلاقی است مهاجرت نه تنها جنبه اخلاقی دارد بلکه در شرایطی می تواند اساسا تبدیل به یک مسئله کاملا اخلاقی شود، همانطور که در شرایط دیگر می تواند مسئله ای اقتصادی یا دینی یا علمی و آموزشی باشد. به همین سیاق مهاجرت می تواند در شرایطی یک راه حل باشد در حالی که در شرایط دیگر می تواند یک مشکل و مسئله باشد. از همین رو در شرایط تاریخی و جغرافیایی متفاوت، مهاجرت نخبگان یک صورت واحد ندارد.

او گفت در همین شرایط امروز جهانی می بینیم که در بعضی کشورها مهاجرت نیروی انسانی خود را به عنوان وسیله ای برای کسب درآمد و از همین منظر به ابزاری برای کاهش مشکلات جامعه خود قرار داده اند، همینطور در برخی دیگر از کشورها مهاجرت علمی نخبگانشان شیوه ای است برای کسب تجربیات علمی و افزایش دانش ملی خود تا با به کارگیری آن ها توسعه ملی خود را در زمان کمتری طی کنند. کشورهایی مثل مصر و پاکستان و ویتنام را می توان تقریبا از نمونه های اول و کشور چین و حتی هند را از کشورهای نمونه دوم دانست، هرچند گاهی این کشورها توامان در پی منافع مترتب بر مهاجرت برنامه ریزی شده نخبگان خود هستند.

دبیر علمی همایش مهاجرت تخبگان علمی ایران ادامه داد:  از منظر خود مهاجرین هم وضع به همین منوال است. یعنی مهاجرین هم ممکن است انگیزه های کاملا متفاوتی داشته باشند. عده ای از نخبگان مهاجر انگیزه اقتصادی دارند، به این معنا که دنبال رفاه مادی و اقتصادی هستند، درحالی که عده ای دیگر در پی رشد علمی و پاسخ گفتن به پرسش های علمی خود یا طی کردن مدارج علمی هستند. همینطور می توان انگیزه های گوناگونی را مطرح کرد. در همه این موارد می توان اذعان نمود که مهاجرت نخبگان بخشی از راه حل است. و همینطور رابطه میان نخبگان مهاجر و وطن مادری خود کاملا برقرار است. این رابطه مداوم میان مهاجرین و جامعه اصلی خود از طریق همکاری های اقتصادی، علمی، فرهنگی، و در بستری از رابطه عاطفی مثبت صورت می گیرد.   

دکتر صفایی مقدم گفت: اما با کمال تاسف باید گفت مهاجرت نخبگان ایرانی که در این سال های اخیر با رشد تصاعدی آن مواجه هستیم، تقریبا از هیچ کدام از این نمونه ها نیست. مهاجرت نخبگان علمی ایرانی، متاسفانه در اغلب موارد با قهر و خشم و غضب همراه است به گونه ای که برخی مهاحرت نخبگان ایرانی را به فرار نخبگان تعبیر کرده اند. روشن است که وقتی مهاجرت با چنین احساس هایی همراه است نمی توان نسبت به آورده های مثبت احتمالی مهاجرت نخبگان امیدوار بود. اما پرسش اساسی این است که چرا جوانان نخبه ایران امروز دچار مهاجرت از نوع فرار شده اند؟ چرا این جوانان این چنین دل آزرده و حتی غضبناک وطن عزیزشان را ترک می کنند و غالبا از همان آغاز مهاجرت را راه بی برگشتی برای خود تعیین می کنند؟

وی اظهار کرد: لازم است به این مهم توجه شود که هیچکدام از انواع مهاجرت های پیش گفته، یعنی مهاجرت با انگیزه های علمی یا اقتصادی یا حتی فرهنگی، مهاجرین را در چنین موضعی قرار نمی دهد.  تنها در شرایطی جوانان نخبه یک کشور با احساس قهر و غضب از کشور خود کوچ می کنند که احساس کنند زیست اخلاقی آنان در کشور خود بسیار پرهزینه شده است، به گونه ای که برای این که به نیازهای متعالی و اخلاقی خود پاسخ اخلاقی و مناسبی بدهند باید تاوان زیادی بدهند. اخلاق و فضیلت های اخلاقی برای یک انسان سالم، برای یک جوان نخبه علمی، حکم ستون فقرات شخصیت او را دارد. تلاش های علمی یک محقق جوان از روح حقیفت جوی او مایه می گیرد. از این روست که فضیلت اخلاقی حقیقت جویی برای یک تلاشگر حوزه علم جزء لاینفک شخصیت اخلاقی اوست. همینطور همه لوازم منطقی حقیقت جویی و نیل به حقیقت برای او حکم فضیلت های ضروری اخلاقی را پیدا می کنند.

دکتر صفایی مقدم گفت: سانسور و دستکاری کردن حقیقت، پرده پوشی، دروغ، ریاکاری، تبعیض و کارهایی از این قبیل همه از جمله رذیلت هایی هستند که در درجه اول راه را بر یک فعالیت علمی که در راستای حقیقت طلبی های فطری و خداداد است ،ا سد می کنند. تحقیق علمی اساسا وامدار اخلاق است و یک فعالیت اخلاقی است که جز از مسیر اخلاقی و با تبعیت از ارزش های اخلاقی به نحو درست انجام نمی شود. تحقیق علمی چنانچه آلوده به پیشداوری و سوگیری شد از مسیر حقیقت خارج شده است. حال اگر در جامعه ای همه نهادهای علمی و فعالیت های علمی در چنبره سوگیری های غیر اخلاقی و غیر علمی گرفتار شدند در درجه نخست فعالان آن حوزه را ناراحت و رنجیده خاطر می کند که حتی ممکن است محیط علمی خود را  از این پس مناسب ادامه کار علمی ندانند. همینطور فضیلت هایی مثل احترام به کرامت انسانی، عدالت خواهی، آزادی طلبی، صداقت و راستگویی، همه از جمله لوازم یک زیست اخلاقی و سالم است که بر فراز دیگر انگیزه های مهاجرت ایستاده اند و نخبگان جوان در هیچ جامعه ای حاضر نیستند این ها را با مادیات و حتی با ارزش های علمی صرف معاوضه کنند.

استاد دانشگاه شهید چمران اهواز اظهار کرد: به نظر می رسد آن چه به قهر و غضبناکی جوانان نخبه ایرانی انجامیده است و مهاجرت را همراه با قهر، و حتی مهاجرت را تا حد زیادی تبدیل به فرار از کشور کرده است،  در یک کلام هتک کرامت و حرمت انسانی آنان است. این است که مهاجرت نخبگان علمی ایران امروز را ماهیت اخلاقی داده است یا وجه اخلاقی آن را بسیار پررنگ کرده است.  

 وی در پایان گفت: در هرحال این همایش در صدد است که به این پرسش اساسی بپردازد که مهاجرت نخبگان ایرانی چگونه به پدیده ای اخلاقی تبدیل شده؟ چنانچه بتوانیم مهاجرت نخبگان علمی ایران در شرایط امروز را ماهیتا اخلاقی بدانیم در آنصورت در مقایسه با دیگر انواع مهاجرت چه آفت هایی دارد؟   و نهایتا چه سیاست ها و راهکارهایی می توان طراحی نمود که به حل این معضل اساسی جامعه امروز ما کمک کند؟

دبیر علمی همایش ابراز امیدواری کرد با توجه به این که کشور از لحاظ نیروی انسانی علمی و ماهر در مضیقه است، و از طرف دیگر، سیاست های فعلی بی توجه به این واقعیت، بستر لازم برای حفظ نیروهای موجود را تامین نمی کند، بلکه بدتر از آن به مهاجرت های بی رویه و روزافزون جوانان نخبه علمی ما نیز دامن می زند، دانشمندان متعهد ما که در این حوزه و حوزه های نزدیک در حال تحقیق و پژوهش هستند خود دست به کار شده و ما را در کار تبیین دقیق مسئله و یافتن راهکارها یاری رسانند.

مصاحبه و تنظیم: دکتر رضا شیخه