| تحلیلی بر فرار مغزها در بستر جهانی شدن |
| کد مقاله : 1008-CONGRESS-FULL |
| نویسندگان |
|
رحمان باقری * عضو هیات علمی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران |
| چکیده مقاله |
| زمینه: امروزه جهانی‌شدن، ابعاد گوناگون زندگی انسان را بیش از هر زمان دیگری تغییر داده است. جهانی‌شدن به شکل یک نیروی غالب در عصر کنونی روابط مبتنی بر وابستگی متقابل ملت‌ها و دولت‌ها را شکل داده و فرصت‌ها و چالش‌های نوینی را برای کشورها به‌وجود آورده است. از ویژگی‌های مهم جهانی‌شدن حرکت افراد، هم در داخل کشورها و هم در آن سوی مرزهاست. همچنان‌که روند یکپارچگی جهانی شتاب می‌یابد، تعداد فزاینده‌‌ای از مردم از جمله نخبگان و متخصصان نیز در حال جابجایی می‌باشند. بنابراین در نوشتار پیش‌رو ضمنِ بحث نظری پیرامون فرار مغزها و جهانی‌شدن، کوشش شده است تحلیلی از ساز و کار اثرگذاری فرایند جهانی‌شدن بر مسأله‌ی فرار مغزها – با تأکید بر ایران- ارائه گردد و به‌طور مشخص به پرسش‌های زیر پاسخ داده شود: اشکال جدید فرار مغزها کدامند و جهانی‌شدن چه بستری برای ایجاد اشکال جدید فرار مغزها فراهم کرده است؟ به عبارت دیگر، چه عواملی در پس مهاجرت جهانی نخبگان نهفته‌اند و این عوامل چگونه در نتیجه فرایند جهانی شدن تغییر می‌کنند؟ روش: نوشتار حاضر با روش تحلیل اسنادی انجام شده است. منابع مورد استفاده عبارتند از منابع خارجی، که مهم‌ترین مباحث را شامل می‌شود و منابع داخلی. تقریباً تمام منابع خارجی و نیز بیشتر منابع داخلی با جستجو در بانک‌ها و پایگاه‌های اینترنتی نشریات علمی تهیه شده‌اند. نتیجه‌گیری: نتایج تحقیق نشان می‌دهد که فرایند جهانی‌شدن در پدیده‌ی مهاجرت‌های بین‌المللی به‌طور کلی و نیز فرار مغزها به‌طور خاص نقش مهمی داشته است. با گسترش فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی به‌ویژه فناوری‌های نوینی مانند شبکه جهانی اینترنت، همراه با تحولات جهانی در آغاز سده‌ی بیست و یکم، پدیده‌ی فرار مغزها از نظر مفهومی دچار تغییر شده و تحقُق شکل‌های گوناگون و جدید فرار مغزها تسهیل شده است به‌گونه‌ای که علاوه بر اصل مهاجرت، در شرایطی نیز «مهاجرت تخصص» جایگزین «مهاجرت متخصص» گردیده است. در این زمینه بعضی عوامل تأثیرگذار بر فرار مغزها در سطح جهانی عبارتند از: تأسیس دانشگاه‌های مجازی و آموزش از راه دور شبکه‌ی جهانی اینترنت توسط کشورهای توسعه-یافته؛ ایجاد بنگاه‌های موسوم به شکارچی مغزها که نقش مهمی در ربودن مغزها از کشورهای در حال توسعه ایفا می‌کنند؛ تبلیغ جاذبه‌های موجود در کشورهای توسعه‌یافته به‌ویژه فرصت‌های شغلی در غرب که نیروهای متخصص کشورهای در حال توسعه را تشویق به مهاجرت می‌کنند؛ مشکلات و موانع گوناگون برای تأمین امکانات زندگی در زادگاه (عوامل دافعه) و نیز تهدید حس وطن‌دوستی شهروندان و ایجاد زمینه‌های فکری فرار مغزها با تضعیف ارزش‌های فرهنگ ملی و با طرح مفاهیم شهر جهانی و شهروند جهانی به جای شهروند ملی. در این میان، گسترش پُرشتاب فناوری‌های نوین و جهانی شدن، جامعه ایران را همانند سایر جوامع تحت تاثیر قرار داده است و موجب تغییراتی در ابعاد مختلف زندگی مردم شده است. با توجه به افزایش استفاده از فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی در ایران و نیز با توجه به وضعیت مدیریت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه (که آن هم از روند و چگونگی نوگرایی در کشور و نوع نگاه مدیران به آن بی‌تأثیر نیست)، این تغییرات متنوع، سبب آگاهی و مشاهده الگوهای متنوع زندگی مردمان جوامع دیگر، بازاندیشیِ سبک‌ها و الگوهای سنتی زندگی در جامعه، و به تبع آن امکان انتخاب آزادانه شیوه‌ی زندگی با توجه به امکانات و توانمندی‌های مختلف افراد، شده است به‌طوری که شاهد تمایل جوانان و حتی نوجوانان به مهاجرت از کشور هستیم. با توصیف وضع فوق باید گفت به همان میزانی که کشورهای توسعه‌یافته با استفاده از فناوری‌های نوین از نیروی انسانی متخصص کشورهای جهان سوم استفاده می‌کنند، کشورهای در حال توسعه نیز می‌توانند از طریق همین فناوری‌ها، استفاده‌ی بهینه‌ای از مهاجران متخصص به‌عمل آورند. |
| کلیدواژه ها |
| جهانی‌شدن، فرار مغزها، مهاجرت بین‌المللی، فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، نیروی ماهر. |
| وضعیت: پذیرفته شده برای ارائه شفاهی |