| بررسی عوامل اقتصادی موثر بر مهاجرت نخبگان از ایران |
| کد مقاله : 1019-CONGRESS |
| نویسندگان |
|
پگاه امین پور قهرمانی * علوم اقتصادی، اقتصاد و مدیریت، ارومیه، ایران |
| چکیده مقاله |
| زمینه مهاجرت نخبگان، به‌عنوان یکی از چالش‌های اساسی کشورهای در حال توسعه، پیامدهای گسترده‌ای بر رشد اقتصادی، توسعه علمی و نوآوری دارد. ایران نیز در دهه‌های اخیر با موجی از مهاجرت نخبگان روبه‌رو بوده که تحت تأثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی شکل گرفته است. این پدیده که از آن با عنوان “فرار مغزها” یاد می‌شود، علاوه بر کاهش بهره‌وری نیروی انسانی متخصص، موجب ایجاد شکاف‌های عمیق در توانمندی‌های علمی کشور شده است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی نقش عوامل اقتصادی در مهاجرت نخبگان از ایران است. در این راستا، تأثیر متغیرهایی همچون تورم، بیکاری، رشد درآمد، رشد جمعیت، سرمایه‌گذاری خارجی و نوسانات نرخ ارز بر مهاجرت نخبگان تحلیل می‌شود. این پژوهش با بهره‌گیری از روش خودبازگشتی با وقفه‌های توزیعی (ARDL)، به‌دنبال ارائه مدلی جامع است که بتواند روابط کوتاه‌مدت و بلندمدت میان این متغیرها و مهاجرت نخبگان را تبیین کند. پرسش کلیدی این تحقیق این است که کدام‌یک از این متغیرها بیشترین نقش را در تسریع مهاجرت نخبگان از ایران ایفا می‌کنند و چگونه می‌توان از طریق سیاست‌گذاری هدفمند، این روند را مهار کرد. روش این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش، توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق شامل داده‌های سری زمانی مربوط به متغیرهای کلان اقتصادی ایران در بازه زمانی 1974 تا 2023 است. داده‌های مورد نیاز از منابع معتبر داخلی و بین‌المللی نظیر بانک مرکزی، مرکز آمار ایران و بانک جهانی گردآوری شده است. روش نمونه‌گیری بر مبنای انتخاب هدفمند داده‌های سری زمانی بوده و ابزار اصلی پژوهش شامل داده‌های آماری و نرم‌افزارهای اقتصادسنجی است که روایی و پایایی آن‌ها توسط مطالعات پیشین تأیید شده است. تحلیل داده‌ها با روش ARDL انجام شده که امکان بررسی روابط میان متغیرها در کوتاه‌مدت و بلندمدت را فراهم می‌آورد. در ابتدا، پایایی متغیرها با آزمون‌های ریشه واحد (مانند دیکی-فولر تعمیم‌یافته) بررسی و سپس مدل ARDL برآورد شد. برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزارهای EViews استفاده شده است. برای تضمین دقت نتایج، همچنین از معیارهای اطلاعاتی آکائیک (AIC) و شوارتز (SIC) در انتخاب مدل استفاده شده است. یافته‌ها نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که تورم، نوسانات نرخ ارز و بیکاری، مهم‌ترین عوامل اقتصادی مؤثر بر مهاجرت نخبگان از ایران هستند. در بلندمدت، افزایش تورم و بی‌ثباتی‌های اقتصادی، موجب کاهش امید به آینده و تقویت انگیزه مهاجرت در میان نخبگان شده است. تحلیل داده‌ها بیانگر آن است که نوسانات نرخ ارز، از جمله افزایش شدید نرخ ارز و کاهش ارزش ریال، در کوتاه‌مدت تأثیرات معناداری بر تصمیم‌گیری نخبگان برای خروج از کشور دارد. از سوی دیگر، یافته‌ها نشان می‌دهد که رشد درآمد سرانه و افزایش سرمایه‌گذاری خارجی تأثیر مثبتی در کاهش مهاجرت نخبگان دارند. افزایش درآمد سرانه و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی به‌عنوان شاخص‌های ثبات و توسعه اقتصادی، می‌توانند انگیزه‌های نخبگان برای ماندن در کشور را تقویت کنند. علاوه بر این، بیکاری، به‌ویژه در میان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، یکی از عوامل کلیدی در تشدید مهاجرت نخبگان است. نرخ بالای بیکاری در گروه‌های تحصیل‌کرده، باعث از دست رفتن فرصت‌های شغلی مناسب و تشویق نخبگان به جستجوی فرصت‌های بهتر در خارج از کشور شده است. یافته‌های پژوهش همچنین نشان می‌دهد که رشد جمعیت می‌تواند به‌طور غیرمستقیم بر مهاجرت نخبگان تأثیرگذار باشد؛ زیرا افزایش جمعیت در شرایط اقتصادی ناپایدار، فشار بیشتری بر منابع کشور وارد کرده و زمینه‌ساز بیکاری و کاهش درآمد می‌شود. نتیجه‌گیری نتایج این پژوهش حاکی از آن است که مهاجرت نخبگان از ایران، به‌طور قابل‌توجهی تحت تأثیر بی‌ثباتی‌های اقتصادی است. تورم، نوسانات نرخ ارز و نرخ بالای بیکاری به‌عنوان عوامل اصلی مهاجرت نخبگان شناسایی شده‌اند. در این میان، سیاست‌گذاران می‌توانند با اتخاذ اقدامات اصلاحی در حوزه اقتصاد کلان، از شدت این روند بکاهند. پیشنهاد می‌شود دولت ایران با اجرای سیاست‌های کنترل تورم، تثبیت نرخ ارز و ارائه مشوق‌های شغلی به فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، زمینه کاهش مهاجرت نخبگان را فراهم کند. افزایش سرمایه‌گذاری خارجی و بهبود رشد درآمد سرانه نیز می‌توانند ابزارهای مؤثری برای افزایش انگیزه ماندن نخبگان باشند. علاوه بر این، طراحی برنامه‌های جامع حمایت از پژوهشگران و نوآوران علمی، از جمله تأمین مالی تحقیقات و ایجاد فرصت‌های بین‌المللی در داخل کشور، می‌تواند از مهاجرت نخبگان جلوگیری کند. به‌عنوان یک رویکرد بلندمدت، پیشنهاد می‌شود که سیاست‌گذاران با ایجاد ثبات اقتصادی و بهبود فضای کسب‌وکار، زمینه‌ساز توسعه پایدار و حفظ سرمایه‌های انسانی باشند. این اقدامات، علاوه بر کاهش روند مهاجرت نخبگان، می‌تواند به بهبود شاخص‌های کلی توسعه انسانی و اقتصادی در کشور کمک کند. |
| کلیدواژه ها |
| مهاجرت نخبگان، تورم، بیکاری، ARDL |
| وضعیت: پذیرفته شده |